Fundacje rodzinne różnią się od tradycyjnych fundacji pod względem celów, struktury i zarządzania. Fundacje rodzinne są tworzone w celu zarządzania i ochrony majątku rodzinnego, a beneficjentami mogą być członkowie rodziny fundatora. Z dniem 22 maja 2023 roku weszła w życie ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej, która w szczegółowy sposób określa m.in. sposób utworzenia, cel, a także zasady funkcjonowania fundacji rodzinnych. Zgodnie z art. 2 par. 1 niniejszej ustawy, fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej. Kim jest fundator i beneficjent i w jaki sposób owa instytucja prawa może stanowić instrument ochrony majątku rodziny?
Fundator to najważniejsza jest osoba związana z powstaniem i funkcjonowaniem fundacji rodzinnej – to właśnie w jego rękach spoczywa akt utworzenia fundacji, a także określenie jej kształtu i uprawnionych beneficjentów. Podkreślenia wymaga fakt, iż fundatorem fundacji rodzinnej, zgodnie z art. 11 przedmiotowej ustawy, może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złożyła oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie. Z cytowanego artykułu wynika również sposób utworzenia fundacji – może to nastąpić w ramach aktu założycielskiego albo w testamencie fundatora. W przypadku spisania aktu założycielskiego, konieczna jest wizyta u notariusza, bowiem ustawa wymaga dla tego celu formy aktu notarialnego. W przypadku zaś drugiego sposobu, fundacja powstaje z chwilą śmierci fundatora.
Beneficjentem zaś może zostać każda osoba fizyczna, a także organizacja pozarządowa, o której mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, prowadząca działalność pożytku publicznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej ustawy, jeśli jej statut umożliwia jej bycie beneficjentem fundacji rodzinnej, a także sam fundator. Najczęściej jednak beneficjentami wskazanymi przez fundatora na liście beneficjentów są członkowie jego rodziny.
Ważnym elementem związanym z utworzeniem fundacji rodzinnej jest jej majątek. Na fundatorze spoczywa obowiązek wniesienia do fundacji odpowiedniej wysokości mienia. Wartość mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego określa statut fundacji, jednak zgodnie z przepisami, nie może być ono niższe niż 100 000 zł. Mienie nie musi przyjmować wyłącznie postaci pieniężnej – statut określa jedynie wartość, co oznacza, że tytułem wkładu fundator może wnieść również składniki niepieniężne, np. udziały w spółkach, obligacje, czy nieruchomości.
Najistotniejszym dokumentem stanowiącym o celu, zasadach funkcjonowania, a także woli nestora co do poszczególnych działań jest statut fundacji. Zgodnie z ustawą, statut powinien zawierać m.in. nazwę oraz siedzibę fundacji rodzinnej, szczegółowy cel fundacji, beneficjentów, czy wysokość funduszu założycielskiego. Ponadto, fundator w statucie może nakazać lub zakazać przeznaczania środków na konkretne cele, co daje mu realny wpływ, również pośmiertny, na kształt zarządzanego majątku. Funkcje kierownicze w przypadku fundacji rodzinnej pełni zarząd, którego powołanie i odwołanie spoczywa na fundatorze. W przypadku śmierci fundatora zarząd powoływany jest przez radę nadzorczą, w sytuacji zaś jej braku – przez beneficjentów. Fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji.
Instytucja fundacji rodzinnej to przykład atrakcyjnego rozwiązania dla rodzin posiadających duży majątek, a także przedsiębiorców, chcących mieć realny wpływ na kształt prowadzonych przez lata przedsiębiorstw, również po swojej śmierci. Przepisy regulujące prawo spadkowe, ze względu na nastawienie na sprawiedliwy i stosunkowo równy podział majątku, nie czyniły za dość interesom rodzin posiadających duże majątki i dobrze prosperujące, wielopokoleniowe firmy z tradycjami. Z perspektywy nestorów posiadających nie tylko duży majątek, ale również szeroki krąg spadkobierców ustawowych, skorzystanie z instytucji fundacji rodzinnej może stanowić dobry sposób na zminimalizowanie sporów rodzinnych związanych z dziedziczeniem, a także niekorzystnego podziału majątku. Fundacja rodzinna skutecznie integruje zarówno członków rodziny, jak również majątek nestora, co pozwala na długofalowe planowanie rozwoju przedsiębiorstwa i wytyczanie celów gospodarczych nawet po jego śmierci.
Decyzja o utworzeniu fundacji rodzinnej powinna być dobrze przemyślana i uzależniona od indywidualnych okoliczności i celów rodziny. Fundacja rodzinna z pewnością stanowi interesującą opcję dla osób, które chcą zarządzać majątkiem rodzinnym, chronić go przed rozbiciem i realizować określone cele społeczne.
Kogo może zainteresować tematyka fundacji rodzinnej?
Rodziny posiadające duży majątek – fundacje rodzinne mogą być korzystne dla rodzin, które posiadają duży majątek i chcąc skonsolidować zarządzanie nim. Fundacja może pomóc w ochronie, pomnażaniu i przekazywaniu majątku w sposób kontrolowany i zgodny z intencjami rodziny.
Rodziny przedsiębiorców – Fundacje rodzinne mogą być atrakcyjne dla rodzin prowadzących działalność gospodarczą. Mogą służyć jako narzędzie zarządzania majątkiem rodzinnym, sukcesją przedsiębiorstwa oraz zapewnienia kontynuacji biznesu w przyszłych pokoleniach.
Rodziny zainteresowane działalnością charytatywną, edukacyjną i kulturową- fundacje rodzinne mogą stanowić platformę do realizacji celów charytatywnych i społecznych. Rodziny, które pragną angażować się w działalność filantropijną i przyczyniać się do społeczeństwa, mogą wykorzystać fundację rodzinną jako strukturę do organizacji i skoordynowania swoich działań.
